Wystąpienie metropolity lubelskiego było wykładem otwartym w ramach cyklu Konwersatoriów Myśli Karola Wojtyły – Jana Pawła II, którego tematem w obecnym roku jest „Istota i misja uniwersytetu we współczesnym świecie”. Cykl wydarzeń organizuje Instytut Jana Pawła II KUL.

Abp Budzik rozpoczął refleksję od analizy Konstytucji Apostolskiej „Ex Corde Ecclesiae”. Przywołał definicję uniwersytetu oraz najstarszy dokument Stolicy Apostolskiej dotyczący uniwersytetu – napisany przez papieża Aleksandra IV. – Misją wspólnoty akademickiej jest przyczynianie się do ochrony i postępu ludzkiej godności oraz dziedzictwa kulturowego. W tym celu uniwersytet musi mieć zapewnioną autonomię instytucjonalną oraz wynikającą z niej wolność akademicką, czyli swobodę badań naukowych i nauczania w granicach zakreślonych przez wymagania prawdy i wspólnego dobra – mówił arcybiskup.

Co stanowi specyfikę uniwersytetu katolickiego? Od strony formalnej decyduje o niej aprobata kompetentnej władzy, tj. Stolicy Apostolskiej, Konferencji Episkopatu albo biskupa diecezjalnego. Uczelnia może się uważać za katolicką i używać tego przymiotnika w swojej nazwie jedynie za przyzwoleniem jednej z tych instytucji, po spełnieniu odpowiednich warunków.

Następnie metropolita dokonał rozróżnienia na uniwersytet kościelny i uniwersytet katolicki. Erygować lub zatwierdzić powstanie uczelni kościelnej może jedynie Stolica Apostolska. - Jego zadaniem jest uprawianie nauk kościelnych, czyli związanych z teologią. Dla tego typu instytucji Jan Paweł II wydał osobny dokument, normujący ich funkcjonowanie: Konstytucje Apostolską „Sapientia Christiana” z 1979 r. – wyjaśniał abp Budzik. W ostatnim czasie ukazała się Konstytucja Apostolska „Veritatis Gaudium” papieża Franciszka, która wejdzie w życie wraz z początkiem nowego roku akademickiego. Dokument został podpisany 8 grudnia 2017 r. Ojciec Święty zaznacza w nim m.in., że cały lud Boży musi się przygotowywać do podjęcia „nowego etapu ewangelizacji”. Więcej o „Veritatis Gaudium” TU.

Natomiast w uniwersytecie katolickim, potwierdza to Kodeks Prawa Kanonicznego, mogą być uprawiane różne dyscypliny nauki, z zachowaniem ich autonomii przy uwzględnieniu doktryny katolickiej jako istotnego światopoglądowego punktu odniesienia dla naukowych dociekań.

Od strony materialnej, kontynuował Wielki Kanclerz KUL, katolicki uniwersytet winien wyróżniać się czterema istotnymi cechami charakterystycznymi. Są one ważne ze względu na cel katolickiego uniwersytetu, a więc obecność instytucjonalną chrześcijan w świecie uniwersyteckim, podejmującym ważne problemy społeczeństwa i kultury. - Pierwszą zasadniczą cechą katolickiej uczelni powinna być chrześcijańska inspiracja, obecna w poszczególnych osobach i całej wspólnocie uniwersyteckiej. Od katolickiego uniwersytetu oczekuje się nieustannej refleksji podejmowanej w świetle wiary nad coraz bogatszym dziedzictwem ludzkiej wiedzy, które uniwersytet ma powiększać własnymi badaniami. Po trzecie musi się charakteryzować wiernością wobec chrześcijańskiego orędzia. I po czwarte powinien wyróżniać się instytucjonalnym zaangażowaniem na rzecz służby ludowi Bożemu i rodzinie ludzkiej, podążającym za transcendentnym celem, nadającym sens ludzkiemu życiu – wyliczał metropolita lubelski. Podkreślił, że uniwersytet katolicki powinien wnosić w świat akademicki coś specyficznie katolickiego, a mianowicie odniesienie do inspiracji i światła chrześcijańskiego.

Abp Stanisław podkreślił również istotność chrześcijańskiego podejścia do badań naukowych w uniwersytecie katolickim. Jest ono istotne zwłaszcza w kontekście troski o integralną wiedzę w świecie, w którym następuje naukowe rozproszenie i rozdrobnienie. Podkreślał tu doniosłość dialogu między wiarą i rozumem, a także wysoką wrażliwość etyczną w poszukiwaniu stosowanych metod, aby nauka nie obróciła się przeciw człowiekowi. Zwracał uwagę na interakcję miedzy teologią a innymi dyscyplinami w poszukiwaniu syntezy i głębszego sensu. Tylko w ten sposób, jego zdaniem, można wykształcić liderów, aby powstał lepszy porządek polityczny i społeczny świata. Zaznaczył przy tym, iż uniwersytet katolicki to najlepszy środek jaki Kościół może dać ludzkości w czasach trudnych.

Nie zabrakło również odniesienia do krytyki, z jaką spotkał się dokument papieski w niektórych środowiskach uniwersyteckich, zwłaszcza w USA. Zarzucano, że „Ex Corde Ecclesiae” ogranicza wolność i autonomię. Tymczasem można w tej krytyce zauważyć wpływ liberalnego laicyzmu z jego błędną koncepcją człowieka oraz stereotypowe myślenie, jakoby tylko sekularyzm stanowił warunek naukowego obiektywizmu. – W tym niełatwym kontekście trwa dialog Kościoła z kulturami naszych czasów. Od tego dialogu zależy przyszłość Kościoła i świata. W dialogu tym uniwersytety katolickie pełnią niezastąpioną rolę – mówił abp Budzik.

W dalszej części spotkania odbyła się dyskusja, uczestniczyli w niej m.in. ks. prof. Sławomir Nowosad, dziekan Wydziału Teologii, prof. Monika Walczak, dziekan Wydziału Filozofii, ks. prof. Stanisław Janeczek oraz prof. Agnieszka Lekka-Kowalik, dyrektor Instytutu Jana Pawła II.

Zastanawiano się m.in. na ile uniwersytet ma wpływ na rzeczywistość kulturową, skoro ta z pewnością ma wielki wpływ na uniwersytet, nawet na jego wewnętrzne sprawy. Zastanawiano się na ile uniwersytet katolicki może i powinien mieć wpływ na kształt humanistyki. Prof. Nowosad zauważył, iż trzeba szukać narzędzi, być może także duszpasterskich, jak w katolickim Uniwersytecie we Lwowie, co może dać ożywienie wspólnocie studentów i profesorów. Prof. Lekka–Kowalik stwierdziła, że człowiek ma biologiczny, ale także administracyjny instynkt przetrwania, dlatego naukowcy nie powinni się zrażać trudnościami wynikającymi ze zmiany przepisów i trudnościami administracyjnymi. Prof. Janeczek natomiast sugerował, że katolicyzm uniwersytetu powinien iść w parze z jakością uprawianej na nim nauki oraz elitarnością studiów. Podsumowując, abp Budzik stwierdził, że należy być człowiekiem paschalnym, skoncentrowanym również na nadziei. Zadaniem zaś każdego członka danej wspólnoty, także uniwersyteckiej, jest dbanie o swoje obowiązki i dobre ich wypełnianie.

Konwersatoria Myśli Karola Wojtyły – Jana Pawła II odbywają się regularnie od 1984 r. Podczas spotkań zaproszeni goście wygłaszają referat, po którym następuje dyskusja.