Podania i legendy przypisywały cudownej ikonie Matki Bożej Chełmskiej uratowanie od najazdu Tatarów w XIII w. Obraz towarzyszył także królowi Janowi Kazimierzowi w wyprawach wojennych. Mówiono, że to właśnie cudownej ikonie zawdzięczał zwycięstwo pod Beresteczkiem.

W połowie XVII wieku powołano komisję do zbadania historii i cudów obrazu, które się dzięki niemu zdarzały. Ukoronowaniem prac komisji była książka Jakuba Suszy, kierującego wówczas unickim gimnazjum w Chełmie, zatytułowana „Phoenix tertiato redivivus albo obraz starożytny chełmski Panny i Matki Przenajświętszej sławą cudownych swoich dzieł po trzecie ożyły...” – biskup Susza spisał w niej blisko 700 różnych cudownych zdarzeń związanych z tą ikoną.

Choć od tego czasu minęły wieki, Matka Boża, której wizerunek został 254 lata temu ukoronowany, ciągle obdarza swoje dzieci pomocą. 

– W ostatnim czasie mam dwa zgłoszenia cudownych łask otrzymanych za wstawiennictwem MB Chełmskiej – mówi ks. Andrzej Sternik, proboszcz parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Chełmie. – W marcu przyszła kobieta, która walczyła z nowotworem piersi. Modliła się o zdrowie przed cudownym obrazem. Opowiadała, że tuż przed wyznaczoną operacją przyśniło się jej, że jest zdrowa. Do szpitala szła z wielkim spokojem i nawet podzieliła się swoim przeświadczeniem z lekarzami. Zoperowano ją, usunięto guza, którego oddano do badania. Po trzech tygodniach przyszła informacja, że nie ma w nim żadnych patologicznych zmian. Komórki nowotworowe, które wcześniej były, zniknęły. 

W lipcu do sanktuarium zgłosiło się małżeństwo, które za przyczyną Matki Bożej Chełmskiej otrzymało dar potomstwa. – Młodzi lekarze. Długo nie mogli mieć dzieci – opowiada ks. Andrzej. – Jeden z naszych księży postanowił odprawić w ich intencji 9-tygodniową nowennę do Matki Bożej. Dziesiątą Mszę św. odprawił już jako dziękczynną za dar potomstwa. Później na chwilę kontakt z tym małżeństwem się urwał. W lipcu zadzwonił mąż informując, że żona jest w 12. tygodniu ciąży. 

Właśnie ukazała się książka, w której zebrane zostały wszystkie cuda i łaski, których przez wieki udzieliła Matka Boża Chełmska. W jej przygotowaniu wykorzystano te zanotowane przez Jakuba Suszę, ale znalazły się również wszystkie ostatnio zapisane. 

– Ta książka pokazuje niezwykłą troskę Maryi o jedność chrześcijan, a jednocześnie jest świadectwem wiary ludu chełmskiego i wszystkich pielgrzymujących przed oblicze Maryi – mówi ks. Andrzej Sternik. – Chciałbym, by lektura tej książki była dla następnych pokoleń zaproszeniem do pobożności maryjnej, życia w wierze katolickiej oraz zachętą do kolejnych pielgrzymek.