Wszystkie są utrzymane w jednym stylu, mają kształt leżącego prostokąta, są obramowane stiukowymi (szlachetny tynk, gipsowa masa do wyprawy tynkarskiej) białymi opaskami. Na tablicach zostały wyryte nazwy sal; na jednej z nich została umieszczona inskrypcja: „Sala im. H. Sienkiewicza Fundacji Rodziny Rostworowskich”. Zatrzymajmy się przy niej na chwilę. Napis przypomina fakt, że Antoni Rostworowski, właściciel majątku w Milejowie i Kęble k. Wąwolnicy, znany i światły  społecznik i zarazem skarbnik Komitetu Budowy Uniwersytetu Lubelskiego,  wraz z rodziną,  na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku sfinansował odbudowę sali akademickiej (otrzymała imię znanego powieściopisarza) w zdewastowanym podczas I wojny światowej  budynku koszar, a przyznanemu Uniwersytetowi przez Józefa Piłsudskiego.

Wybitni przedstawiciele rodu

Kilkanaście  kroków dalej, na kolejnej tablicy możemy przeczytać inny napis: „Sala im. Zofiji z hr. Rostworowskich Stanisławowej Wessel”. Pamiątkowa dedykacja przywołuje nazwiska donatorów (odbudowa sali), z którymi jest związana także historia Akademika Męskiego KUL (najstarszego w Lublinie) ulokowanego przy ulicy Niecałej 8 w rozleglej kamienicy zbudowanej na planie kwadratu, z dziedzińcem pośrodku. Otóż nieruchomość stanowiła własność małżeństwa Zofii z domu Rostworowskiej i Stanisława Wesselów, zaangażowanych w dzielność społeczną i patriotyczną właścicieli majątku w Żyrzynie k. Puław.  Niedługo po powołaniu do życia Uniwersytetu, w roku 1919,  Stanisław  przekazał budynek Kołu Pomocy Młodzieży Akademickiej Uniwersytetu.

Wspomniane tablice i historia akademika męskiego stanowią świadectwa (jedno z wielu) przypominające szlachetne i szczodre działania przedstawicieli rodziny  Rostworowskich na rzecz naszej Alma Mater. Godzi się przy tym  wspomnieć, że ta  wywodząca  się z Wielkopolski, korzeniami sięgająca  czternastego stulecia, pieczętująca  się herbem „Nałęcz” familia, rozrodzona i skoligacona z innymi znanymi rodami,    funkcjonowała w  rożnych regionach Polski, także na Lubelszczyźnie.  Wydała wiele znanych i zasłużonych  postaci. Wśród Rostworowskich znajdują się bowiem wybitni politycy, dyplomaci, wojskowi i społecznicy. Noszący to nazwisko wnieśli duży wkład w rozwój polskiej kultury – byli  wśród nich uczeni, pisarze, kompozytorzy czy malarze. Wśród Rostworowskich nie brakowało wybitnych duchownych i  sióstr zakonnych, oddanych  służbie Kościołowi.

To był niezwykły jezuita

Do tej grupy należał o. Tomasz (1904-1974), jezuita, muzyk, pedagog, harcmistrz, uczestnik obrony Lwowa, żołnierz AK i powstaniec warszawski, więzień polityczny, duszpasterz akademicki, kierownik polskiej sekcji Radia Watykańskiego w Rzymie. Bogaty życiorys tego odważnego  i wszechstronnego człowieka (można by nim obdzielić wiele osób i każda z nich miała by niezwykłą, wyjątkowa biografię), zawiera także kilka, wcale nie epizodycznych, pobytów  w Lublinie.

Pierwszy raz w mieście na Bystrzycą Tomasz Rostworowski pojawił się jako młody gimnazjalista. Otóż, po opuszczeniu - wraz z matką i braćmi - Kijowa i powrocie do wolnej już Polski, w Lublinie kontynuował naukę w Gimnazjum im. Stefana Batorego  (zwanego także „Szkołą Lubelską”), gdzie zdał egzamin dojrzałości. „Moich dwóch starszych synów, Tomka i Stefana, zapisałam do „Szkoły Lubelskiej”, gimnazjum założonego staraniem Antoniego Rostworowskiego i innych ziemian”, zanotowała jego matka, Teresa z Fudakowskich Rostworowska w swoich wspomnieniach („Za szlakiem mojego życia”).  Już jako uczeń przejawiał zdecydowany charakteru i liczne przymioty ducha; miał wiele zainteresowań, w tym pasję i przywiązanie do wartości skautingu (zostało mu to na cale życie). „Zaraz  wstąpił do harcerstwa i z młodzieńczym zapałem poświęcał swój wolny czas młodszym chłopcom”, wspomniał lata szkolne jego brat Stefan („Pomagał w sercach odnajdywać Boga. Sto i więcej wspomnień świadków życia ojca Tomasza Rostworowskiego TJ”) . ”Poza tym  miał dwa zainteresowania: astronomię i muzykę” – czytamy dalej. Istotnie, Tomasz był  bystrym i  pilnym uczniem;  utalentowany muzycznie, w Lublinie ukończył Szkołę Muzyczną  im. Stanisława Moniuszki.

Po uzyskaniu matury rozpoczął studia z historii  na Wydziale Nauk Humanistycznych nowo utworzonej wszechnicy katolickiej. „Tomek na razie zapisał się na uniwersytet głównie dlatego, by się zetknąć z młodzieżą akademicką i zapoznać się z jej mentalnością zanim podejmie  ostateczną decyzję co do osobistych zamiarów”, zanotowała przywoływana już   Teresa z Fudakowskich Rostworowska („Za szlakiem mojego życia”). Z racji na koligacje rodzinne i powiązania towarzyskie środowisko akademickie nowej wszechnicy nie było mu obce, osobiście poznał wielu profesorów. „Tomek lubił rozmawiać z ojcem Jackiem Woronieckim, dominikaninem, naszym krewnym, późniejszym rektorem KUL-u”,  wspominał jego brat Stefan. Na Uniwersytecie studiował krótko, bo zaledwie rok; niemniej pozostawił wyraźny  ślad  swojego pobytu - jako student pierwszego roku historii stał się współzałożycielem korporacji akademickiej „Concordia”. Potwierdza to archiwalny  tekst statutu z  lutego 1923 roku. W jego ostatnim paragrafie są podpisy dwunastu „członków - założycieli”; jednym z nich był autograf Tomasza Rostworowskiego.

Z KUL skierował kroki do zgromadzenia

 Pojawienie się nowej, pierwszej  korporacji na akademickiej mapie Lublina stanowiło novum,  zostało zauważone.  „Założyła ją grupa studentów […]. Byli to przeważnie chłopcy z zamożniejszych domów, niezłe zaopatrzeni, dobrze ubrani”, zanotował w swoich wspomnieniach lubelski prawnik i literat, Konrad Bielski („Most nad czasem”). Dlaczego wśród nich znalazł się Tomasz Rostworowski? Nietrudno odgadnąć. Otóż nie tylko dlatego, że wyrastał  w środowisku  patriotycznym i niepodległościowym. Wstępując do korporacji akademickiej  nawiązywał  do tradycji rodzinnych. Jego ojciec Karol Paweł, kompozytor i autor licznych pieśni, podczas studiów na  Politechnice Ryskiej należał do korporacji „Arkonia”.  Z kolei jego stryj  Michał,  profesor  prawa międzynarodowego i państwowego, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i sędzia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, był  Filistrem  honorowym działającej w Krakowie korporacji „Corolla”. 

Na Uniwersytecie Lubelskim Tomasz nie zagrzał długo miejsca; po dwóch semestrach, jak czytamy w zachowanym indeksie ”Złożył egzaminy z r. pierwszego dnia 25 czerwca 1923 r. z wynikiem dobrym”, po czym  przerwał studia  i wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. W zakonie rozpoczął kolejne etapy formacji i dalszej edukacji.  Po odbyciu nowicjatu  w Starej Wsi, studiów filozoficznych w Nowym Sączu, Krakowie  i Wilnie (tam też będąc  nauczycielem gimnazjum Jezuitów ukończył konserwatorium) znowu przyjechał do Lublina, tym razem na cztery lata, aby odbyć studia teologiczne. Podjął je jednak nie na  KUL-u, ale w Kolegium Teologicznym (zwanego „Bobolanum”). Był to wydział  teologiczny OO. Jezuitów na prawach państwowej szkoły wyższej, przeniesiony w 1926 r. z Krakowa, którego siedziba znajdowała się nieopodal KUL-u, po północnej stronie Alei Racławickich (obecnie 1 Wojskowy Szpital Kliniczny). W Lublinie przyjął świecenia kapłańskie w 1935 r. i po zakończeniu studiów teologicznych zwieńczonym stopnień licencjata, wyjechał do Wilna.

Duszpasterz akademicki i powstaniec

Kolejny raz w Lublinie pojawił się w 1957 roku, tym razem w innej roli, aby objąć funkcję duszpasterza akademickiego. Miał już za sobą  trudny okres życia w okupowanej  Warszawie, czas heroicznej i legendarnej wręcz posługi jako kapelan batalionu „Wigry”, podczas powstania warszawskiego walczącego na Starym Mieście i Śródmieściu oraz kapelan Komendy Głównej AK. Jego życiorys obejmował tyleż błyskotliwy co trudny okres pracy jako duszpasterza akademickiego w Łodzi, gdzie cieszył się wielka popularnością i autorytetem, przyciągając rzesze studentów; gdzie utrwalał nowy styl pracy i zasady funkcjonowania duszpasterstwa akademickiego w nowej, powojennej rzeczywistości; gdzie organizował pracę koła Towarzystwa Przyjaciół KUL. W Łodzi też, w styczniu 1950 r., został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa i po półtorarocznym śledztwie, skazany na 12 lat więzienia. Oskarżono go, podobnie jak i innych działaczy Sodalicji Mariańskiej (w tym  Adama Stanowskiego, przyszłego pracownika KUL i senatora) o działalność antypaństwową. Przebywał kolejno w więzieniach w Warszawie na Mokotowie i we Wronkach; także tam prowadził działalność apostolską. Z więzienia został zwolniony po sześciu latach więzienia; ciężkie przeżycia i szykany nie przerwały jego aktywności.

Decyzja władz o przeniesieniu do Lublina

Władze zakonne skierowały go do Lublina, gdzie jako duszpasterz  podjął „z marszu” działalność jako rekolekcjonista, organizator konferencji, dyskusji i uczestnik obozów. Swoim obowiązkom oddal się z ogromnym zaangażowaniem. „Dałem w tym roku dwie serie rekolekcji zamkniętych dla dwóch grup studentek KUL”, napisał do brata 22 listopada 1960 („O Bogu i ludziach.  List, biogramy, artykuły, notatki rekolekcyjne 1940-1973”). „Jako duszpasterz akademicki chodziłem cały dzień  w styczniu do mieszkań studentów, profesorów i pracowników KUL-u i innych uczelni Lublina i błogosławiłem mieszkania”, relacjonował w liście matki 6 lutego 1961 r. (tamże). Jego obecność, czy raczej zauważalna aktywność  w Lublinie nie była władzy ludowej na rękę. Nieustannie był w obszarze zainteresowania Służby Bezpieczeństwa, permanentnie śledzono jego aktywność duszpasterską, kontakty, nagrywano jego wypowiedzi; jego osoba była rozpracowywana w ramach specjalnej akcji pod kryptonimem „Teofil”.  Władze rożnymi sposobami dążyły do odwołania go z funkcji. „Dyrektor Lech [zastępca dyrektora Urzędu ds. Wyznań – A.D.]  zażądał usunięcia ks. Tomasza Rostworowskiego” zapisał w swoich notatkach pod datą 5 kwietnia 1960  r. kard. Stefan Wyszyński. („Pro memoria”, t. VII).  Usiłowania te były ponawiane, co poświadcza koleina uwaga Prymasa z 12 listopada tego samego roku: „Duszpasterstwo akademickie prowadzi nadal o. Tomasz Rostworowski, pomimo tego, że dyr. Lech domaga się usunięcia ks. Tomasza” (tamże).  Ostatecznie swój pobyt w Lublinie zakończył po czterech latach pracy. We wrześniu 1961 roku ks. Marian Rechowicz, rektor KUL napisał do niego: „przyjmuję do wiadomości rezygnację […] równocześnie wyrażam Ojcu serdeczne podziękowanie za Jego wieloletnią i ofiarną pracę […] .

Ojciec Tomasz Rostworowski darzył KUL wielka estymą, doceniał jego znaczenie dla Kościoła i kultury narodowej. Wspominając swój udział w działaniach łódzkiego Koła  Towarzystwa Przyjaciół KUL zanotował,  że „panowała atmosfera wzajemnego zrozumienia i troski o wielką, wspólną sprawę - o Katolicki Uniwersytet Lubelski” („Szerzyć królestwo. Wspomnienia i dzienniki 1939-72”). Tę wypowiedź, a chciałbym ją uczynić podsumowaniem wywodu, można odczytać w powiązaniu z napisami na kamiennych tablicach  przywoływanych na początku tekstu – zespolone ze sobą  odzwierciedlają związki rodziny  Rostworowskich z  naszą  Alma Mater.