Listy do Henia

19 kwietnia 1943 r., w wigilię żydowskiego święta Paschy, żydowscy bojownicy z ŻOB i ŻZW stawili zbrojny opór Niemcom, którzy przystąpili do likwidacji warszawskiego getta. Walki trwały niemal miesiąc. Niespełna tysiąc powstańców walczyło przeciwko dwóm tysiącom niemieckich żołnierzy. W połowie maja 1943 r. dzielnica żydowska przestała istnieć. 16 maja nakazano zburzenie Wielkiej Synagogi.

Wzięci do niewoli powstańcy, a także ludność cywilna zaangażowana w powstanie - byli mordowani na miejscu lub wywożeni do obozów na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach.

Dlatego 19 kwietnia w Lublinie zrealizowany został  projekt "Listy do Henia", którego celem było ukazanie mieszkańcom miasta, zwłaszcza uczniom lubelskich szkół, zagłady lubelskich Żydów, na przykładzie losów jednego dziecka.

- W Lublinie istniały kolejno dwa getta. Pierwsze utworzono w 1941 r. na Podzamczu, w miejscu historycznej dzielnicy żydowskiej. Funkcjonowało ono rok i było pierwszym z gett zlikwidowanych w ramach Akcji Reinhardt - czyli ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie. Początek likwidacji getta to noc z 16 na 17 marca 1942 r., a 15 kwietnia 1942 r. jego teren był już pusty. Żydów przebywających w tym czasie na terenie getta wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Osoby, którym udało się uzyskać odpowiednie dokumenty, zostały przeniesione do nowego getta, w dzielnicy Majdan Tatarski. Funkcjonowało ono do zakończenia Akcji Reinhardt, czyli 3 listopada 1943 r., kiedy w obozie koncentracyjnym na Majdanku rozstrzelano pozostałych przy życiu Żydów - informuje strona internetowa "Ośrodek Brama Grodzka - Tatr NN".

19 kwietnia, w Dzień Pamięci o Holokauście, od godz. 12.00 do 14.00, przy ul. Krakowskie Przedmieście 64 – w miejscu gdzie zostało wykonane ostatnie zdjęcie Henia w 1939 r. uczniowie oraz mieszkańcy Lublina mogli wysłać list adresowany do Henia Żytomirskiego, wrzucając go do skrzynki pocztowej „Teatru NN”. Poprzez ten indywidualny gest Henio – został niejako wydobyty z bezimiennej liczby Żydów zamordowanych w czasie Holokaustu.

W czasie trwania akcji chętne grupy osób mogły także wziąć udział w spacerze edukacyjnym szlakiem miejsc związanych z życiem Henia. Trasa spaceru prowadziła przez: ul. Radziwiłłowską – Pomnik Ofiar Getta, ulicę Szewską 3 – dom rodzinny Henia, ul. Kowalską 11 – miejsce zamieszkania rodziny Żytomirskich w getcie. Spacer zakończy się przy Latarni Pamięci – ostatniej latarni miasta żydowskiego przy ulicy Podwale.

Henio Żytomirski pochodził z lubelskiej zasymilowanej rodziny żydowskiej. Kiedy wybuchła II wojna światowa, miał 6 lat. Dzięki zachowanemu albumowi rodzinnemu poznajemy życie Henia i jego bliskich do czasu Zagłady. W 1941 r. wraz z całą rodziną musiał przenieść się z zamieszkiwanej dotąd kamienicy przy ulicy Szewskiej 3 do getta – na ulicę Kowalską 11. Wiosną 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta, a Henio podzielił los tysięcy lubelskich Żydów. Dzięki działaniom upamiętniającym prowadzonym przez „Ośrodek Brama Grodzka-Teatr NN”, Henio Żytomirski stał się jednocześnie postacią realną i symboliczną, chłopcem mającym swoją rodzinę i marzenia, jak i figurą Zagłady, symbolem niezawinionego cierpienia.

Historia Henia oraz rodziny Żytomirskich została odtworzona przez Netę Żytomirską-Avidar, kuzynkę Henia, córkę Leona Żytomirskiego, który wyemigrował z Lublina do Palestyny tuż przed wojną. Neta odwiedziła Lublin po raz pierwszy w 2001 r. razem z grupą przyjaciół z organizacji Ziomkostwa Żydów Lubelskich w Izraelu. Podczas swojej wizyty w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” Neta opowiedziała historię małego Henia. Później przesłała do Lublina dwa albumy przedstawiające losy Henia i jego rodziny. W ten sposób Henio „powrócił” do swojego miasta.  Albumy te są wyjątkowym dokumentem. Dzięki nim los jednego chłopca stał się symbolicznym losem żydowskich mieszkańców Lublina, którzy zginęli podczas wojny.