Nowe odkrycia związane z "Piwnicą pod Fortuną"

Piwnica pod Fortuną to niewielkie pomieszczenie położne pod kamienicą Lubomelskich przy Rynku 8 w Lublinie. W jego wnętrzu, na ścianach i sklepieniu, częściowo zachowały się późnorenesansowe polichromie. W lutym 2018 roku opieka nad zabytkowym wnętrzem została przekazana Ośrodkowi „Brama Grodzka - Teatr NN”. Zadanie oprowadzania po zabytkowym wnętrzu otrzymali przewodnicy Lubelskiej Trasy Podziemnej. W czasie prac przygotowawczych zebrano dotychczasową wiedzę o zabytku. Okazała się ona być już niewystarczająca, a samo pomieszczenie pełne zagadek.

Rozpoczęto badania, a ich wynik okazał się przełomowy. W maju 2018 roku Urszuli Gulbińskiej-Konopie (Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”) i Łukaszowi Konopie (badacz niezależny) udało się odkryć nieznane dotąd wzory graficzne do wszystkich dziewięciu przedstawień znajdujących się na ścianach piwnicy. Odkrycie to spowodowało zupełną rewolucję w odczytywaniu treści polichromii i przesunęło datę ich powstania o kilkadziesiąt lat wprzód. Dotychczas sądzono, że pochodzą z lat 1560-1580. Dzisiaj wiemy, że powstały po roku 1596. Dlaczego?

- Ponieważ wzory graficzne do siedmiu na dziewięć przedstawień w piwnicy pochodzą z książki Emblemata Saecularia Johanna Teodora i Johanna Israela de Bry, wydanej we Frankfurcie nad Menem właśnie w 1596 roku. Dekoracje nie mogły więc powstać wcześniej. Ta data stanowi dla nas punkt wyjścia – wyjaśnia Łukasz Konopa.

- Od 1782 r., czyli momentu przebudowy kamienicy, do lat 30 XX wieku, dostęp do pomieszczenia był utrudniony, a piwnica służyła jako skład towarów - wyjaśnia Urszula Gulbińska-Konopa - Pomieszczenie dla badaczy i turystów odkrył ówczesny konserwator zabytków w Lublinie Józef Edward Dudkiewicz, który swą funkcję pełnił w latach 1935-39. To dzięki jego działaniom polichromie ocalały. Zły stan malowideł wpłynął na miejscami błędną ich rekonstrukcję i interpretację. W polichromiach dopatrywano się treści obscenicznych. Dziś wiadomo, że wymowa dekoracji piwnicy jest zupełnie inna.

Nazwa „Piwnica pod Fortuną” wiąże się z przedstawieniem nagiej kobiety trzymającej żagiel, stojącej na kuli umieszczonej w muszli. Powyżej znajduje się częściowo zachowana inskrypcja.

- Ją także udało się nam odtworzyć - tłumaczy Łukasz Konopa – teraz nie mamy wątpliwości, że przedstawienie ukazuje Fortunę, a nie, jak czasami sądzono, Wenus. Wzorem dla niej jest grafika Heinricha Urlicha, działającego w Norymberdze pod koniec XVI wieku. Grafika jego autorstwa posłużyła również za wzór do jeszcze jednego przedstawienia. To scena z Amorem i Wenus.

W czasie poszukiwań przejrzano zasoby wielu muzeów, instytutów sztuki i archiwów w Europie.

- Zasoby udostępniane online, ale odbyło się także kilka podróży, dzięki którym mogliśmy zobaczyć między innymi oryginalny egzemplarz Emblemata Saecularia – opowiadają badacze.

Jak połączyć dzieło braci de Bry z Heinrichem Urlichem?

- Emblemata Saecularia to sztambuch, pamiętnik, zawierający gotowe ryciny, puste tarcze herbowe, ale i czyste strony, na których można było złożyć swój wpis i odpowiednio go ozdobić – tłumaczy Urszula Gulbińska-Konopa – Zakładamy, że do Lublina trafił egzemplarz tej książki, już uzupełniony wpisami, ale także wklejonymi bądź wmalowanymi obrazami.

- Stawiamy hipotezę, że były tam też co najmniej dwie grafiki Urlicha. Ten konkretny egzemplarz byłby więc podstawą do powstania polichromii w Lublinie – mówią badacze.

Wyniki badań dają możliwość nowych interpretacji wnętrza, w tym jego funkcji. Mogą być też pomocne w prawidłowej rekonstrukcji utraconych części polichromii. Szczegółowy opis malowideł i stan badań autorzy opublikowali w „Tabularium Historie”, t. III, do którego odsyłają zainteresowanych tematem lubelskiej piwnicy.

Piwnicę pod Fortuną można zwiedzać codziennie w godzinach 12.00-16.00