Lubelskie ślady Konstytucji 3 maja

W ubiegłym roku z racji okrągłej 230 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja Archiwum Państwowe w Lublinie przygotowało specjalną wystawę poświęconą temu wydarzeniu. Materiały, które były prezentowane w zdecydowanej większości pochodzą z zasobu archiwum lubelskiego. Na specjalnych tablicach udało się pokazać nie tylko dokumenty z tamtego czasu, ale i zaprezentować sylwetki osób znaczących przy uchwalaniu konstytucji, a także tych, którzy nie zgadzając się na reformy, doprowadzili do upadku Rzeczpospolitej i zniknięcia jej z mapy Europy na 123 lata.

W tym roku rocznica nie jest okrągła, ale archiwalia dotyczące Konstytucji 3 maja pozostają wciąż aktualne i służą poznaniu historii.

- Najważniejszym dokumentem jest odręczna kopia tekstu Konstytucji 3 maja. Oryginał oczywiście zachowany jest w archiwum w Warszawie, ale kopie tego aktu powinny trafić do wszystkich grodów ówczesnej Rzeczpospolitej, gdzie były oblatowane czyli wpisywane do ksiąg grodzkich. Wówczas ostatecznie stawały się prawem. Jeden z takich dokumentów trafił też do Lublina – wyjaśnia Bartosz Staręgowski, autor ubiegłorocznej wystawy.

Wśród archiwaliów nie brakuje takich poświęconych obradom Sejmu Czteroletniego, w efekcie których uchwalono ostateczny tekst ustawy zasadniczej.

- W tym kontekście warto pokazać dokumenty, które zmieniały sytuację w miastach, dając im większą swobodę gospodarczą, tak by dotknięte ogromnym kryzysem wynikającym z wcześniejszego okresu wojennego, mogły stanąć na nogi. Zlikwidowano wówczas jurydyki miejskie, czyli obszary, które do tej pory wyjęte były spod prawa miejskiego magistratu. Władzę tam sprawowali panowie duchowni lub świeccy i rządzili się własnymi prawami. To także nie sprzyjało rozwojowi miast, więc reformy konstytucji zakładały likwidację takich obszarów i podporządkowanie ich powszechnemu prawodawstwu – wyjaśnia archiwista.

Konstytucja, która miała zreformować życie polityczne w Polsce, przynosząc wiele zmian w każdej dziedzinie życia, a tym samym ratując kraj przed ingerencją obcych mocarstw, nie podobała się części możnowładców, którzy rzecz jasna tracili część swoich wpływów i dochodów uzyskiwanych dzięki zagranicznej protekcji. Stąd zawiązanie konfederacji targowickiej, której celem był powrót do stanu sprzed konstytucji i zachowanie protektoratu rosyjskiego nad Polską.

Wśród lubelskich archiwaliów są także różne plakaty i dokumenty pokazujące, jak dawniej upamiętniano w Polsce to wydarzenie.

Warto wiedzieć, że jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1916 roku władze habsburskie zgodziły się na organizację pierwszych obchodów upamiętniających ustawę z 1791 roku. To wtedy zaplanowano powstanie w Lublinie pomnika konstytucji, który dziś znajduje się na Krakowskim Przedmieściu oraz na pochód 3 maja 1917 roku, który upamiętniał próbę ratowania I Rzeczpospolitej.