Rytuał odkryty na nowo

Z jednej strony, wydaje się, że czasy współczesne nacechowane są „korozją”, negowaniem społecznych i etycznych wartości, z drugiej zaś strony, w świecie permanentnego i wszechobecnego chaosu życie staje się zwyczajnie niemożliwe. A zatem co sprawia, że istnieje porządek społeczny, a społeczeństwo tworzy relatywnie stabilną całość? Odpowiedzią jest rytuał.

Rytuał towarzyszy ludziom od zawsze. We wszystkich kulturach występują specyficzne sekwencje działań, wypowiedzi, gestów, które przebiegają wedle względnie trwałego, sformalizowanego scenariusza. Można powiedzieć, że rytuał to sposób funkcjonowania ludzi, bez niego kultura każdego społeczeństwa jawi się jako abstrakt, o którym trudno cokolwiek powiedzieć. Nie ma bowiem kultury bez rytuałów. One ze swej natury łączą ludzi we wspólnych przedsięwzięciach. Dzięki nim tworzą się więzi społeczne, kształtuje się wspólnota wartości i norm.

Rytuał pełni różne funkcje społeczne, kulturowe, a także religijne. Ważnymi rytuałami religijnymi w życiu katolików są wspólna modlitwa przed i po posiłku, obrzędy związane z sakramentami, modlitwa, wspólna rodzinna Wigilia, święcenie pokarmów, procesja w Boże Ciało. Człowiek nadaje swoim zachowaniom specyficzne znaczenie, które ma wymiar duchowy i nie da się sprowadzić do zespołu zwykłych gestów i słów. Mają one głębszy wymiar aniżeli „to” co widać z zewnątrz, ich celem jest bowiem przybliżanie człowieka do sacrum. 

Rytuały ulegają przekształceniom, jedne zanikają, a na ich miejsce powstają inne. W kontekście ważne miejsce zajmują studia nad rytuałem.  Wielce obiecującą wydaje się być perspektywa interpretacyjna i performatywna. Podkreśla się w niej fakt znaczącej roli rytuału w tworzeniu społeczeństwa w ramach „scenariusza i działania” (staging and performance). W takiej formule język gestów jest bardzo istotny. Gesty pozwalają aktorom społecznym bardziej świadomie wyrażać świat emocji i jednocześnie nad nim panować. Są centralne dla wielu rytuałów np. w sztuce. Za sprawą rytuałów religijny, społeczny i kulturowy wymiar rzeczywistości społecznej staje się dostrzegalny dla innych, pozwalając na identyfikację jednostki z konkretną zbiorowością. Tym samym rytuały stają się znakiem przynależenia i dają poczucie bezpieczeństwa.

Tajemnica rytuału sprawia, że są one przedmiotem zainteresowania naukowców w wielu ośrodkach akademickich. m.in. w ramach Katedry Socjologii Kultury i Religii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II prowadzone są badania nad rolą i znaczeniem rytuału we współczesnej kulturze. Efektem tych badań była m.in. konferencja naukowa pt. Rytuał „odkryty na nowo” – performatywny wymiar gestów, która odbyła się w kwietniu tego roku.