Bitwa pod Jastkowem - największe stracie Legionów

Była to pierwsza bitwa, podczas której polskie oddziały miały dużą samodzielność i o samym przebiegu walk decydowali dowódcy pułków oraz Józef Piłsudski jako głównodowodzący. Był to pierwszy większy bój 4 pułku piechoty Legionów Polskich, uważany za swoisty chrzest bojowy tej formacji. W bitwie wzięli udział m.in. Władysław Orkan, Władysław Broniewski, Zygmunt Berling.

Bitwa rozpoczęła się 30 lipca i potrwała do 3 sierpnia, zmuszając Rosjan do wycofania się z zajmowanych pozycji.

Tuż po bitwie, w Jastkowie powstał cmentarz, na którym pochowano wszystkich zmarłych, niezależnie od wyznania i narodowości. Cmentarz umiejscowiono przy szosie Lublin-Garbów, w miejscu wybranym przez uczestników bitwy.

W roku 1917 ks. Józef Panaś zajął się uporządkowaniem cmentarza w Jastkowie, w roku 1923 cmentarz był już częściowo zagospodarowany. Ogółem na cmentarzu było 25 mogił rzędowych, w których najprawdopodobniej pochowano 102 legionistów. Oprócz tego istniała też jedna mogiła zbiorowa żołnierzy austro-węgierskich i rosyjskich.

W roku 1929 zadecydowano o ekshumacji szczątków żołnierzy austro-węgierskich oraz rosyjskich i przeniesieniu ich na cmentarz wojskowy w folwarku Przybysławice koło Garbowa. Na cmentarz w Jastkowie przeniesiono natomiast legionistów pochowanych w Niedrzwicy. W roku następnym umieszczono na grobach betonowe krzyże z nazwiskami poległych.

Wiosną 1924 roku powstał projekt budowy na jastkowskim cmentarzu pomnika ku czci poległych żołnierzy, a także pomnika-szkoły w sąsiedztwie cmentarza. Jeszcze w tym samym roku biskup Marian Fulman poświęcił kamień węgielny pod budowę pomnika-szkoły. Uroczyste odsłonięcie pomnika oraz poświęcenie pomnika-szkoły odbyło się 4 czerwca 1931 roku. W uroczystościach wzięli udział m.in.: prezydent Ignacy Mościcki, ministrowie Józef Beck i Leon Kozłowski, wicemarszałek sejmu Karol Polakiewicz (uczestnik bitwy), wójt gminy Julian Turski oraz kompanie honorowe Związku Strzeleckiego i Związku Legionistów ze sztandarami i orkiestrą.

Rocznica tamtych wydarzeń co roku gromadzi w Jastkowie mieszkańców oraz lokalne władze. W tym roku wśród obecnych byli sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Sylwester Tułajew, podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Romanowski i wojewoda lubelski Przemysław Czarnek. Wśród gości znaleźli się liczni członkowie grup rekonstrukcyjnych i Związek Piłsudczyków RP. Organizatorem uroczystości była gmina Jastków na czele z panią wójt Teresą Kot i przewodniczącym Rady Gminy Jasków Markiem Wieczerzakiem.

Uroczystości rozpoczęły się Mszą św. na terenie cmentarza legionistów. Po niej został odczytany Apel Poległych, nastąpiła salwa honorowa, złożenie wieńców. Następnie wszyscy zebrani przemaszerowali do parku przy Urzędzie Gminy, gdzie wojewoda lubelski wręczył odznaczenia „Pro Patria” dla Rafała Bociąga i Mateusza Wałęki w dowód uznania szczególnych zasług w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość Ojczyzny.