Powrót do dźwięków adwentowej tradycji

Choć dziś kojarzona jest przede wszystkim z Adwentem i zwiastowaniem Bożego Narodzenia, jej historia sięga znacznie głębiej – do czasów łowieckich i pasterskich tradycji średniowiecznej Polski. W niedzielę 14 grudnia od godz. 10 do 14 w muzealnym sektorze Powiśle w Muzeum Wsi Lubelskiej, odbędzie się I Przegląd Gry na Ligawie. To wydarzenie poświęcone zarówno prezentacji instrumentu, jak i odtworzeniu dawnego zwyczaju „otrębywania Adwentu”.

Instrument o wielowiekowej tradycji

Ligawa obecna jest w kulturze polskiej od czasów wczesnego średniowiecza. Początkowo pełniła funkcje sygnalizacyjne w łowiectwie i pasterstwie. Zmianę jej znaczenia przyniósł XIX wiek, kiedy rozpowszechnił się zwyczaj grania na niej w okresie adwentowym. Jak podkreślają badacze tradycji, dźwięk ligawy „zwoływał na roraty, przypominał o nadchodzącym Bożym Narodzeniu i symbolizował trąbienie Archanioła na Sądzie Pańskim”.

Budowa instrumentu była silnie związana z lokalną przyrodą. Na Powiślu Lubelskim tworzono go najczęściej z drewna wierzbowego, natomiast na Podlasiu, Mazowszu czy innych regionach Lubelszczyzny wykorzystywano również sosnę i jesion. Ligawy powstawały z dwóch wydrążonych połówek drewna, łączonych metalowymi obręczami lub witkami jałowca. Lubiły mieć od 120 do 180 cm długości, a w wersji lubelskiej szczególną rolę pełnił wyjmowany, drewniany ustnik. Dawniej instrumenty uszczelniano smołą lub po prostu polewano wodą w mroźne dni, by drewno „złapało” lód. Grano, opierając czarę instrumentu o studnię, ziemię lub kierując ją ku ścianie lasu, aby dźwięk niósł się jak najdalej.

Żywa pamięć mieszkańców i praca lokalnych pasjonatów

Dzisiejsze odtwarzanie zwyczaju zawdzięczamy zarówno lokalnym mieszkańcom, jak i regionalistom. Wspomnienia o dawnym „otrębywaniu Adwentu” zachował m.in. Czesław Maj – ludowy poeta i regionalista z Motycza koło Lublina, który w latach 80. i 90. wielokrotnie prezentował ligawę podczas wydarzeń w Muzeum Wsi Lubelskiej.

Jak przypomina Agata Kusto z Działu Naukowego muzeum, tradycja była przekazywana z pokolenia na pokolenie: „Zwyczaj ten wielokrotnie gościł w Muzeum Wsi Lubelskiej dzięki postaci Czesława Maja z Motycza. Wspólnie z Władysławem Majem ze Sporniaka prezentowali oni instrument i jego brzmienie podczas wielu wydarzeń muzealnych”.

Obecnie jedną z ważnych postaci kontynuujących tę tradycję jest Przemysław Żarnowski, którego gra została udokumentowana przez muzeum w 2021 roku.

Od 2012 roku gmina Konopnica podejmuje szerokie działania mające na celu zachowanie i popularyzację zwyczaju gry na ligawie. Dzięki nim zebrano dokumentację instrumentów oraz opisano kontekst społeczny, w jakim funkcjonował adwentowy zwyczaj. W 2024 roku Stowarzyszenie Klepisko, we współpracy ze Stowarzyszeniem Dobre Sąsiedztwo, zorganizowało warsztaty budowy i gry na ligawie, przywracając umiejętność tworzenia instrumentu mieszkańcom regionu.

– Odwołujemy się do tradycji związanej z otrębywaniem Adwentu. Zapraszamy dzieci, młodzież i dorosłych – wszystkich, którzy chcieliby zobaczyć, jak wygląda gra na instrumencie związanym z jednym, szczególnym okresem liturgicznym. Chcemy też nawiązać do pamięci mieszkańców, którzy pamiętają brzmienie ligawy z dzieciństwa lub z opowieści swoich przodków – podkreślają organizatorzy.

Program wydarzenia jest dostępny TUTAJ.

I Przegląd Gry na Ligawie to nie tylko muzyczne wydarzenie, lecz także ważny element ochrony dziedzictwa kulturowego regionu. Pokazuje, że tradycje – choć wydają się niekiedy zapomniane – mogą znów wybrzmieć pełnią mocy dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności, muzealników i pasjonatów historii. 14 grudnia w Muzeum Wsi Lubelskiej dźwięk ligawy ponownie poniesie się nad Powiślem, przypominając o adwentowym oczekiwaniu i o ponadczasowej sile polskiego dziedzictwa.