Tylko fortepian... O tomie wierszy "Ipilimumab" Rafała Jakuba Pastwy

Zaczynam raczej nietypowo w złożonych okolicznościach pisarskich - od przywołania wrażeń z lektury wierszy Alfreda Marka Wierzbickiego w ostatniej „Więzi” (lato 2019). Przepraszam obu autorów, a szczególnie tego, o którym zamierzałem pisać, że pierwszeństwo daję cytatowi z innego poety. Ale to konsekwencja niespodziewanego sąsiedztwa dwu wypowiedzi: quasi-wywiadu z ks. Andrzejem Lutrem (autentycznym), z ks. Maciejem N. (kontaminacją różnych „maciejów”) z wierszami Wierzbickiego w tej samej, jakże ważnej i ciekawej „Więzi”. A oto powód jeszcze bardziej konkretny:

Na jesieni tego samego roku babcia płakała,

gdy zastrzelono prezydenta Ameryki.

[…]

Babcia wykrzykiwała: co za podła nienawiść!

– A co to znaczy nienawiść?

– Tego dziecko nie zrozumiesz,

ja też nie rozumiem i dlatego płaczę.

                                   Rok 1962

Przywołałem ten fragment z garści mądrych i smutnych wierszy mojego przyjaciela Alfreda Marka, bo sam nastrój dopominał się o taką jego rolę – niczym basso continuo – w lekturze nowego (trzeciego) tomu poezji Rafała Jakuba Pastwy. Autor zbioru  "Ipilimumab", duchowny katolicki, urodził się w 1980 r. w Opolu Lubelskim. Poeta, absolwent studiów magisterskich i doktor teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, studiował biblistykę u ks. prof. Henryka Witczyka i bioetykę u ks. prof. Józefa Wróbla, w tej ostatniej dyscyplinie uzyskał doktorat na KUL-u;  obecnie dziennikarz i kierownik lubelskiej redakcji „Gościa Niedzielnego”. Ma w dorobku kilka pozycji książkowych, w tym trzy literackie: "Razem z mamą" (2009), "Za drugą bramą" (2010), "Pokój mojej samotności" (2011).

Ale co wspólnego mają wiersze Rafała Jakuba Pastwy z wieloletnim i wielotomowym dorobkiem poetyckim Alfreda Marka? Jak myślę, obu poetów łączy nie tylko ton pewnej melancholii lirycznej, a nawet od czasu do czasu dochodzące do głosu rozgoryczenie, których źródła są – jak sądzę – dość bliskie, a to przede wszystkim pewien rodzaj rozczarowania czy zawodu, jaki niesie najwspółcześniejsza współczesność, a w tym specjalnie uderzające dążenie do ascezy w zakresie publicznej ekspresji tego stanu ducha; co może być pochodną dojrzałego obcowania z „tu i teraz” – swoim i bliźnich. W konsekwencji otrzymujemy wypowiedzi prawie „bezbarwne”, nie pozwalające dojść do głosu konwencjonalnym „poetyzmom”.

Kto będzie potępiony?

Kiedy i za jakie grzechy?

Nie zajmuje się tym Bóg

od tego są przecież ludzie

                               kto to wie, 26

Autor "Ipilimubabu" sięga po exempla wprost z najbliższego otoczenia, te – na wyciągnięcie ręki – jak tu np.:

jestem niewidzialną częścią świata

dla świata ważny na chwilę

                               wyrosłem, 33

Ten dystych-nie-dystych, ta notatka, „zanota” (jakby może powiedział Białoszewski), to jakby przypadkowy ślad doświadczeń, które spadają na człowieka, sfruwają na czoło poety niczym głodne ptaki i każą z nieustępliwym krakaniem zanotować się, zapisać się na tablicach jego życia, nakarmić jego odnalezionym czy zaledwie przeczutym sensem jako doświadczeniem osobistym, ale też doświadczeniem nas wszystkich. Oto „migawka” "Mostaru":

Można odbudować wszystko

Ulice dom nawet most i miasto

Ale życia nie da się przywrócić

Piotr usłyszał te mniej więcej słowa

Ja tak napisałem

                                Mostar, 23

Pozwólcie, że znów na chwilę odejdę od lektury "Ipilimumabu" – co za tytuł! Gdybym nie wiedział, że to silny środek farmakologiczny, stosowany w leczeniu trudnych przypadków nowotworów, a nasz poeta dobrze się na tym zna, bo przecież jest nawet autorem wykładów i pogadanek z zakresu profilaktyki nowotworowej (jest też założycielem fundacji na rzecz osób dotkniętych tą chorobą), to myślałbym może, że to poetycki neologizm, wymyślony, żeby zatrzymać naszą rozpędzoną i rozproszoną uwagę choćby na moment.

Wrócę jeszcze do „letniej” (a jakże „gorącej”) najnowszej „Więzi”. W cytowanym tu już numerze natykam się na bardzo ważną rozmowę z profesorem socjologii Anną Gizą-Poleszczuk, również intrygująco zatytułowaną: "Mistrzowie średniej wielkości". Jej wypowiedzi odnoszą się jak najbardziej do nas, do nas wszystkich, a nawet do naszych ojców i praojców. Pani Giza-Poleszczuk próbuje opisać i przybliżyć nam „naszą miarę”, miarę niejako przyrodzoną, i wyzwolić tym samym od zabójczego kompleksu „urojonej wielkości”, jak o tym co raz się boleśnie przekonujemy. Wielkości wydymanej ponad nasze możliwości jako zbiorowości społecznej, ponad nasze faktyczne możliwości „wytwórcze” i organizacyjne i przede wszystkim ponad nasze słuszne potrzeby! Przywołała tu m.in. przykład japońskiego pianisty, który „żeby lepiej grać Chopina, nauczył się mówić po polsku”. Na pytanie dziennikarza: „Co takiego jest w tym Chopinie, że wart był aż takich wysiłków”, odpowiedział artysta: „Wie pan, wziąć orkiestrę, gdzie jest dużo blachy […] i zrobić z tego złożoną strukturalnie muzykę, to nie jest wielka sztuka. Ale wziąć jeden fortepian i wydobyć z niego coś tak wielopłaszczyznowego, subtelnego i formalnie wysublimowanego – to trzeba być geniuszem”. I pani profesor wyciąga z tego komplementu wobec Chopina, którego przecież sami uwielbiamy, wniosek i naukę dla nas wszystkich, dla współczesnych Polaków: „Tak, to jest coś specyficznego dla Polski, my od niepamiętnych czasów mamy tylko fortepian” (s. 18).